ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ Γεννήθηκε στις 4 Ιανουαρίου 1914 στην Προβάνς της Γαλλίας και σε ηλικία 8 ετών έμεινε ορφανός και από τους δύο γονείς του (ο προοδευτικός και αντι-κληρικαλιστής πατέρας του, εκδότης του δημοκρατικού περιοδικού «Le Briard», σκοτώθηκε στον πόλεμο το 1915 και ακολούθησε η μητέρα του, το έτος 1924). Παρά τις δυσκολίες, τόσο αυτός όσο και ο αδελφός του σπούδασαν καλά, απέκτησαν ενδιαφέρον για την κλασική αρχαιότητα και λίγο πριν τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο (το 1937) έλαβαν από την Σορβόνη πτυχίο Φιλοσοφίας και επισκέφθηκαν με άλλους συμφοιτητές τους για πρώτη φορά την Ελλάδα (Αθήνα, Δελφούς και νησιά) το καλοκαίρι του 1935. ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΑΚΟΣ Και τα δύο αδέλφια έκαναν την στρατιωτική τους θητεία όταν η Γαλλία έπεσε στα χέρια των Γερμανών και μετά την διάλυση του γαλλικού στρατού κατέληξαν μαζί τον Αύγουστο του 1940 στην

Ναρβόνη (Narbonne) και από εκεί ο Ζαν – Πιέρ έφθασε στην Τουλούζη (Toulouse), όπου εργάστηκε ως καθηγητής φιλοσοφίας στο τοπικό σχολείο αρρένων μέχρι την άνοιξη του 1944 (οπότε και υποχρεώθηκε να κρυφτεί, όταν έμαθε από ανώνυμες επιτολές ότι η φασιστική «μιλίτσια» ήταν έτοιμη να τον συλλάβει), ενώ παράλληλα προσχώρησε άμεσα στην αντίσταση κατά των κατακτητών και συμμετείχε το 1942 στην ίδρυση του μυστικού αντιστασιακού στρατού («Armée Secrète»).

Ήδη από το 1932 είχε ενταχθεί στο Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα και ως μέλος της «Κομμουνιστικής Νεολαίας» («Jeunes Communistes») ήταν που κατά την διάρκεια της γερμανικής κατοχής εξελίχθηκε σε έναν σημαντικότατο αξιωματικό της αντίστασης, έχοντας υπό την διοίκησή του τις αντιστασιακές δυνάμεις της νοτιοδυτικής Γαλλίας, με το ψευδώνυμο «Συνταγματάρχης Μπερτιέ» («Colonel Berthier»), κυρίως στην περιοχή Οτ Γκαρόν (Haute - Garonne). Ήταν ονομαστός για το χάρισμά του να ενώνει υπό τις διαταγές του πολλές διαφορετικές μεταξύ τους ομάδες και θεωρείται μάλιστα ως ο αντιστασιακός ηγέτης που σχεδίασε και έφερε εις πέρας την απελευθέρωση της Τουλούζης, στις 20 Αυγούστου του 1944.

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΠΙΡΡΟΕΣ Μεταπολεμικά, κατά την περίοδο από το 1948 έως το 1962, ο Βερνάν υπήρξε μαθητής του φιλόλογου και ανθρωπολόγου Λουΐ Ζερνέ (Louis Gernet, 1882 – 1962, συγγραφέα του «Οι Ελληνες χωρίς θαύμα», «Les Grecs sans miracle», καθώς και του έξοχου βιβλίου «Η ελληνική μεγαλοφυϊα στην Θρησκεία», «Le génie grec dans la religion», Paris, 1970, μαζί με τον André Boulanger), υιοθετώντας την ανθρωπολογική γωνία εξέτασης του αρχαίου κόσμου, καθώς και την θέση του Ζερνέ ότι το ελληνικό δίκαιο και η όλη θέσμιση του πολιτικού είναι αποτέλεσμα της ελληνικής μυθικοθρησκευτικής αντίληψης. Επίσης επηρεάστηκε έντονα και από τον εβραιοπολωνό θεμελιωτή της ιστορικής ψυχολογίας Ινιάς Μεγιερσόν (Ignace Meyerson, 1888 - 1983), ιδρυτή της «Εταιρείας της Ψυχολογίας» («Société de Psychologie») και εκδότη της επιθεώρησης «Journal de Psychologie Normale et Pathologique», τον οποίο είχε γνωρίσει το 1940 στην Τουλούζη και είχε συμπολεμήσει μαζί του στην γαλλική αντίσταση. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟΣ Ο Βερνάν δίδαξε Φιλοσοφία σε διάφορα λύκεια και στην συνέχεια εργάστηκε στο περίφημο «Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας» («Centre National de la Recherche

Ο Βερνάν φοιτητής

Scientifique», CNRS), ενώ το 1957, με την υποστήριξη του καταξιωμένου ιστορικού Μπροντέλ (Fernand Braudel, 1902 – 1985), πήρε την θέση του διευθυντού σπουδών στο παρισινό πανεπιστήμιο «Πρακτική Σχολή Ανωτάτων Σπουδών» («Ecole Pratique des Hautes Etudes», EPHE), που αποτελεί τμήμα του «Πανεπιστημίου των Παρισίων» («Université de Paris») και την κράτησε έως το 1975.

Επίσης, στην μνήμη του δασκάλου του Λουΐ Ζερνέ που είχε πεθάνει το 1962, ίδρυσε στο Παρίσι, στο σπίτι του ιδρυτή του «θετικισμού» Κοντ (Auguste Comte, 1798 –  1857), το 1964 και διηύθυνε έως το 1984 το «Κέντρο Συγκριτικών Ερευνών για τις Αρχαίες Κοινωνίες» («Centre de Recherches Comparées sur les Sociétés Anciennes», που αργότερα μετονομάστηκε σε «Centre Louis Gernet»), το οποίο ο συνεργάτης του Βέλγος ιστορικός Ντετιέν (Marcel Detienne, 1935 - ) περιέγραψε κάποτε ως «εκκλησία της οδού Μonsieur le Ρrince», λόγω του ότι η θρησκεία των αρχαίων πολιτισμών εξεταζόταν ως θεμελιώδες στοιχείο τους. Μέσα από το «Κέντρο Λουΐ Ζερνέ», που μέσα σε μία δεκαετία εξελίχθηκε στο σημαντικότερο κέντρο μελέτης του αρχαίου ελληνικού και ρωμαϊκού κόσμου, αναδείχθησαν αρκετοί αξιόλογοι ερευνητές (Nicole Loraux, Alain Schnapp, Francoise Frontisi - Ducroux, Claude Mosse, Francois Lissarrague, Francois Hartog, κ.ά.) που απάρτισαν την άτυπη «Σχολή του Παρισιού», «Ecole de Paris», της οποίας ο Βερνάν θεωρείται μέντορας.

Το 1975 πήρε το αξίωμα πανεπιστημιακού καθηγητή στο «Κολέζ ντε Φρανς» («Collège de France»), στην έδρα της Συγκριτικής Μελέτης των Αρχαίων Θρησκειών μέχρι την συνταξιοδότησή του το 1984, αν και διατήρησε επί τιμή το αξίωμα μέχρι τον θάνατό του. Τιμήθηκε επίσης με πολυάριθμες διακρίσεις από διάφορα πανεπιστήμια (του Σικάγο, του Μπρίστολ, του Μπρνο, της Νάπολης, της Οξφόρδης, καθώς και από το ίδιο το CNRS το έτος 1984), ενώ το 2002 αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης.

AΠΟΧΩΡΗΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟ ΚΟΜΜΑ

Στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Γαλλίας ο Βερνάν παρέμεινε μέχρι το 1970, οπότε και αποχώρησε, ως διαμαρτυρία για την εκλογή ως γενικού γραμματέα του Ζωρζ Μαρσέ, αλλά κυρίως μη μπορώντας να αντέξει άλλο τον άκαμπτο δογματισμό, αφού ήδη στο παρελθόν είχε δημόσια ταχθεί ενάντια στις θέσεις του κόμματος για τον πόλεμο στην Αλγερία, είχε υποστηρίξει το 1959 δημόσια το δικαίωμα της αντίρρησης συνειδήσεως, είχε συνυπογράψει τον Σεπτέμβριο του 1960 την περίφημη διακήρυξη «Manifeste des 121» των διανοούμενων της Αριστεράς υπέρ του αλγερινού λαού (η κρατική λογοκρισία είχε απαγορεύσει μάλιστα την δημοσίευσή της στις εφημερίδες) και αργότερα είχε διαφοροποιηθεί από την πολιτική ερμηνεία που είχε δώσει το κόμμα στα γεγονότα του Μάη 1968.

Την δεκαετία του 1980 ίδρυσε μαζί με τον Ντεριντά (Jacques Derrida, 1930 - ) την «Ένωση Γιαν Χους» («Jan Hus Association») προς ηθική και υλική υποστήριξη των δεινοπαθούντων από τους σοβιετικούς Τσέχων διανοουμένων και παραγωγή μέσα στην Τσεχία εκδόσεων που να υπηρετούν την ελευθερία των ιδεών. Η ένωση διοργάνωσε παράνομα σεμινάρια στην Πράγα και το Μπρνο και συνένωσε στον σκοπό της και τις δύο κυρίαρχες τότε τάσεις της γαλλικής διανόησης, τους ομοϊδεάτες του Βερνάν μαρξίζοντες όπως λ.χ. ο Etienne Balibar, και τους ελευθεριακούς αριστερούς, όπως λ.χ. οι Jean – Claude Eslin και Olivier Mongin. ΕΛΛΗΝΙΣΤΗΣ Το 1962 κυκλοφόρησε το πρώτο του βιβλίο με τίτλο «Οι απαρχές της ελληνικής σκέψης» («Les Origines de la

Εμπνεόμενος από την εικόνα του για την αρχαία Ελλάδα, την οποία επιβεβαίωνε συνεχώς, περνώντας την μέσα από τα φίλτρα διαφορετικών επιστημών, όπως η κοινωνιολογία, η κοινωνική ανθρωπολογία και η γλωσσολογία, αλλά και χρησιμοποιώντας τον δομισμό του Λεβί - Στρως (Claude Lévi – Strauss, 1908 – 2009) εργαλειακά και με πλήρη απόσταση από την ψυχανάλυση, ο Βερνάν στάθηκε ένθερμος υπερασπιστής των ανθρωπιστικών αξιών, ως πηγή των οποίων έθετε πολύ σωστά τους αρχαίους Έλληνες, εφευρέτες και εισηγητές του πρώτου Ανθρωπισμού, νοούμενου ως τόλμη να προβάλλονται ερωτήματα ακόμη και απέναντι σε βεβαιότητες, με προοπτική να προστίθενται ολοένα νέες παράμετροι ελευθερίας, καθώς και εφευρέτες και εισηγητές του εξορθολογισμού του δημοσίου (πολιτικού) βίου.

Μοιραία, αρκετές φορές αυτός ο θαυμαστής της αρχαίας Ελλάδας, που την απελευθέρωσε από την ακινησία της αρχαιολατρικής ρομαντικής ματιάς και την ανέδειξε σε οδηγό του σύγχρονου ατομικού και πολιτικού βίου, δεν απέφευγε να κάνει την θλιβερή σύγκριση ανάμεσα σε εκείνη και στους ανθρώπους του σήμερα: «η αρχαία Ελλάδα εκθείαζε την ομορφιά, ενώ αντίθετα ο σημερινός κόσμος την ωμότητα και την χρησιμοθηρία» έγραφε, ενώ για τους, εντελώς αποκομμένους από την ανοικτότητα των προγόνων τους, Νεοέλληνες εξέφρασε κάποτε την πικρία του στην εφημερίδα «Τα Νέα» για το γεγονός ότι όποτε βρεθούν στην ανάγκη να αυτοπροσδιοριστούν «κλείνονται στην ορθοδοξία τους, στον εθνικισμό τους και στην παρελθοντολογία τους».

Με περαιτέρω συγκρίσεις, ο Βερνάν είχε άλλωστε κατανοήσει και την άβυσσο διαφοράς ανάμεσα στον εξατομικευμένο σύγχρονο άνθρωπο και στον κοινωνικοποιημένο άνθρωπο της αρχαιότητας: «ο σύγχρονος κόσμος δημιούργησε λογοτεχνικά έργα που επιτρέπουν στο άτομο, ρίχνοντας στον εαυτό του το βλέμμα της ενδοσκόπησης, να αναπτύξει λιγότερο την ένταξή του σε ένα κοινωνικό πλαίσιο και περισσότερο μια προσωπική ηχώ, την οποία μόνο το κάθε άτομο μπορεί να ακούσει. Αυτό οι αρχαίοι Ελληνες δεν το είχαν. Η ιδέα της εσωτερικότητας, του εγώ, δεν τους ενδιέφερε, με την έννοια ότι η ατομικότητα ήταν πολύ πιο κοινωνικοποιημένη: ήσαν η κοινωνική τους θέση, ήσαν εκείνο που οι άλλοι έβλεπαν σε αυτούς, ήσαν η τιμή τους, η “φήμη” τους και ο κοινωνικός τους ρόλος».

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Στο έργο του ο Βερνάν έδειξε σεβασμό και στην Ελληνική Θρησκεία, την οποία με κάθε ευκαιρία επαίνεσε ως φυσική, και εξόχως ελεύθερη και ανοικτή. Σε μια συνέντευξή του το φθινόπωρο του 2003 την περιέγραψε με τα ακόλουθα λόγια: «στην Ελληνική Θρησκεία δεν υπάρχει ορθοδοξία. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι η θρησκεία αυτή δεν έχει την αξίωση να δώσει μιαν απάντηση στα μεγάλα προβλήματα στα οποία θέλουν να απαντούν οι θρησκείες, δηλαδή στο τι γίνεται μετά τον θάνατο, στο τι είναι η αμαρτία και ποιος ευθύνεται γι’ αυτήν... Δεν υπάρχει δόγμα. Και από την στιγμή που δεν υπάρχει θρησκευτικό δόγμα, όλοι οι άνθρωποι δικαιούνται να έχουν την δική τους γνώμη γι’ αυτά τα προβλήματα. Γι’ αυτό και γεννιέται η Φιλοσοφία. Επειδή υπάρχει ένας χώρος, που είναι χώρος ελευθερίας... και η διανοητική ζωή τρέφεται από την συζήτηση και όχι από μια πίστη σε υποτιθέμενες αιώνιες αλήθειες». 

«ΤΕΛΕΥΤΗ»

Ο Βερνάν διατήρησε μέχρι το τέλος του βίου του τις πνευματικές και φυσικές δυνάμεις του, συναναστρεφόμενος τους πολλούς μαθητές, φίλους και θαυμαστές του, δίνοντας διαλέξεις σε διάφορα μέρη του κόσμου. και κολυμπώντας μέχρι τα 90 του. Πέθανε στις 9 Ιανουαρίου 2007, σε ηλικία 93 ετών, στην πόλη των Σεβρών (Sèvres - Hauts de Seine). Δεκαπέντε χρόνια πριν, το 1992, είχε χάσει την επί 53 χρόνια ρωσοεβραία σύζυγό του Λίντα (Lida Nahimovitch), την οποία είχε επί μακρόν περιποιηθεί με αφοσίωση, λόγω της νόσου αλτσχάϊμερ από την οποία εκείνη έπασχε.

Βλάσης Γ. Ρασσιάς, 2009



ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ

«Les Origines de la pensée grecque», Paris, 1962 («Οι απαρχές της ελληνικής σκέψης», Αθήνα, 1992)

«Mythe et pensée chez les Grecs», Paris, 1965 («Μύθος και σκέψη στην αρχαία Ελλάδα», 2 τόμοι, Αθήνα, 1989)

«Problèmes de la guerre en Grèce ancienne», Paris 1968

«Mythe et tragédie en Grèce ancienne» (με τον Pierre Vidal-Naquet), Paris, 1972 και 1986 («Μύθος και τραγωδία στην αρχαία Ελλάδα», 2 τόμοι, Αθήνα, 1988)

«Les ruses de l’ intelligence. La métis des Grecs» (με τον Marcel Detienne), Paris, 1974 («Μήτις - Η πολύτροπη νόηση στην αρχαία Ελλάδα», Αθήνα, 1993)

«Mythe et société en Grèce ancienne», Paris, 1974 («Μύθος και κοινωνία στην αρχαία Ελλάδα», Αθήνα, 2005)

«Divination et rationalité», Paris, 1974

«Religion grecque, religions antiques», Paris, 1976

«Religion, histoires, raisons», Paris, 1979

«La Cuisine de sacrifice en pays grec» (με τον Marcel Detienne), Paris, 1979

«La Mort dans les yeux. Figures de l’ autre en Grèce ancienne», Paris, 1985

«Travail et esclavage en Grèce ancienne» (με τον Ρierre Vidal-Naquet), Bruxelles, 1988

«L’ individu, la mort, l’ amour. Soi-même et l’autre en Grèce ancienne», Paris, 1989

«Figures, idoles, masques», Paris, 1990

«La mort, les morts dans les sociétés anciennes» (με τον Gherardo Gnoli), Paris, 1990

«Mythe et religion en Grèce ancienne», Paris, 1990 («Μύθος και θρησκεία στην αρχαία Ελλάδα», Αθήνα, 2000)

«La Grèce ancienne. Tome I: Du mythe à la raison» (με τον Pierre Vidal-Naquet), Paris, 1990

«La Grèce ancienne. Tome ΙI: L’ espace et le temps» (με τον Pierre Vidal-Naquet), Paris, 1991

«Mortals and Immortals: Collected Essays», Princeton, 1991

«La Grèce ancienne. Tome IΙΙ: Rites de passage et transgression» (με τον Pierre Vidal-Naquet), Paris, 1992

«L’Homme grec», Paris, 1993 («Ο Έλληνας άνθρωπος», 1996)

«Œdipe et ses mythes» (με τον Pierre Vidal-Naquet), Bruxelles, 1994

«Les Mythes grecs au figuré de l’antiquité au baroque» (με την συχνή μεταφράστριά του Στέλλα Γεωργούδη), Paris, 1996

«L’ Orient ancien et nous» (με τους Jean Bottéro και Clarisse Herrenschmidt), Paris, 1996

«Entre mythe et politique», Paris, 1996 («Ανάμεσα στο μύθο και την πολιτική», 2003)

«Dans l’ œil du miroir» (με τον Francoise Frontisi - Ducroux), Paris, 1997 («Στο μάτι του καθρέφτη», Αθήνα, 2004)

«L’ univers, les dieux, les homes», Paris, 1999 («Το σύμπαν, οι θεοί, οι άνθρωποι», Αθήνα, 2007)

«Ulysse et Persée», Paris, 2004

«La Traversée des frontiers», Paris, 2004

«Pandora, la première femme», Paris, 2005


ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Barbara Day, «The Velvet Philosophers», Brinkworth, 1999

Patricia Elizabeth Easterling, «The Cambridge companion to Greek tragedy», Cambridge, 1997