|
Χριστόδουλος Παμπλέκης
ή Χριστόδουλος Ευσταθίου
(Ξηρόμερο Αιτωλοακαρνανίας, 1733 – Λειψία, 1793). Έλληνας διαφωτιστής του 18ου αιώνα, που αφορίστηκε από την Ορθόδοξη Εκκλησία.
Το 1784 έφυγε για την Βιέννη, όπου συνέχισε τις σπουδές του στις θετικές επιστήμες και την Φιλοσοφία, κερδίζοντας τα προς το ζην με παραδόσεις μαθημάτων κατ’ οίκον στα παιδιά των Ελλήνων της πόλης. Το 1786, έχοντας ήδη έλθει σε πολύ καλή επαφή με τις ιδέες του ευρωπαϊκού «Διαφωτισμού», του Σπινόζα, του Ρουσσώ και των Γάλλων «Εγκυκλοπαιδιστών», εξέδωσε την συλλογή κειμένων «Περί Φιλοσόφου, Φιλοσοφίας, Φυσικών, Μεταφυσικών, Πνευματικών και Θείων Αρχών», που αποτελούσε μετάφραση επιλεγμένων λημμάτων της γαλλικής «Encyclopedie». ΣΤΟ ΣΤΟΧΑΣΤΡΟ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ Ο αντι-δεισιδαιμονικός ντεϊσμός και ορθολογισμός που εξέφραζε η όλη συλλογή του, τον έκανε, αμέσως σχεδόν μετά την έκδοση, στόχο της σκοταδιστικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και των εν Βιέννη φερεφώνων της, όπως λ.χ. του ιεροκήρυκα Δωροθέου Βουλισμά. Ο ίδιος ο Βούλγαρης καταδίκασε το 1791 το βιβλίο του μαθητή του, ως «συμπίλημα αποτρόπαιων και δυστήνων βιβλιαρίων», ενώ επίθεση εναντίον του εξαπέλυσε και ο «λόγιος» των θεοκρατών Ιωάννης Τατζίκαρης, σε ξυλογραφία δε η οποία σώζεται στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, ο ορθόδοξος καλλιτέχνης απεικονίζει έναν ιπτάμενο διάβολο να απευθύνεται στον Παμπλέκη με τα γελοία λόγια: «συνέλαβες πόνον και έτεκες ανομίαν». ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΛΕΙΨΙΑ Πιεζόμενος εντονότατα από τους ορθόδοξους θεοκράτες, υποχρεώθηκε τελικά να φύγει από την Βιέννη. Εγκαταστάθηκε προσωρινά στην Πέστη και, μετά από λίγο οριστικά στην Λειψία της Σαξονίας, όπου άρχισε να διδάσκει σε ένα μικρό κύκλο ενήλικων μαθητών του και συνέχισε να μελετά και να συγγράφει φιλοσοφικά έργα. ΣΤΟ ΣΤΟΧΑΣΤΡΟ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ, ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ ΝΕΚΡΟΣ Ο Παμπλέκης πέθανε σε νοσοκομείο της Λειψίας τον Αύγουστο του 1793 και ετάφη, κατά την μαρτυρία του Σάθα, «υπο μυστηριωδών εταίρων». Λίγους μήνες πριν, στις αρχές του 1793, κάποιος ανώνυμος, είτε ρασοφόρος (φημολογείται ο Πλαταμώνος Διονύσιος) ή κοσμικός λακές των θεοκρατών, συνέγραψε εναντίον του και κυκλοφόρησε στην Τεργέστη έναν υβριστικό λίβελλο υπό μορφή παρωδίας εκκλησιαστικής ακολουθίας, με τίτλο «Ακολουθία ετεροφθάλμου και αντιχρίστου Χριστοδούλου του εξ Ακαρνανίας». Στο αισχρογράφημα, το οποίο καθύβριζε τον Παμπλέκη ως «Χοιρόδουλο», «αχρειέστατον κτήνος του διαβόλου», «τετυφλωμένον», «όνειδος του χριστιανικού πληρώματος», «αίσχος της αμωμήτου πίστεως», «άθεον Γκραβαρίτην», «σαπρόν Βολτερόφρονα», κ.ά., είχε απαντήσει ο ίδιος, δίχως όμως να προλάβει να εκδώσει το κείμενό του «Περί Θεοκρατίας» (πλήρης τίτλος «Απάντησις Ανωνύμου προς τους άφρονας αυτού κατηγόρους επονομασθείσα περί θεοκρατίας, ότι άπας ο λόγος περί τούτων στρέφει»). Αυτό το έπραξαν οι μαθητές και «εταίροι» του, δύο εβδομάδες μετά τον θάνατο του διδασκάλου τους. Το «Περί Θεοκρατίας», είναι ένα γενναίο κείμενο, που δεν περιορίζεται σε έναν δειλό αντικληρικαλισμό, αλλά απορρίπτει και αυτά τα ίδια τα θεμέλια του Χριστιανισμού (αγίους, αγγέλους, διάβολο, εικόνες, μοναχισμό, κ.λπ.): ««τούτους και τους αγγέλους και τους διαβόλους εγώ δεν έχω χρέος να τους πιστεύω, αλλά μόνον μίαν και άπειρον και αναγκαίαν ουσίαν».
Το βιβλίο όμως επέζησε, αδημοσίευτο στην Ελλάδα για περισσότερο από δύο αιώνες, και εκδόθηκε τελικά μόλις τον Νοέμβριο του 2013 από τις εκδόσεις «Κουλτούρα». Οι μαθητές του και κάποιοι «μυστηριώδεις εταίροι» όπως γράφει ο Σάθας, τού ανήγειραν μνημείο σε ένα πάρκο της Λειψίας με την επιγραφή: «Ενταύθα κείται ο φιλοσοφική σπουδή και τη των όντων θεωρία τον εαυτού βίον αφοσιώσας λογιώτατος Χριστόδουλος Ευσταθίου ο εξ Ακαρνανίας». Στην απέναντι όχθη, ο ανερχόμενος τότε (μόλις 20χρονος) λακές των θεοκρατών «λόγιος» Δημήτριος Γοβδελάς (1780 – 1831), θυμήθηκε 7 ολόκληρα χρόνια μετά τον θάνατο του διαφωτιστή, το έτος 1800, να εκδώσει εναντίον του, από την Βούδα και… «Δαπάνη Φιλοχρίστων», έναν ακόμα λίβελλο («…διο και της Εκκλησίας αποκηρυχθείς ενδίκως καθυπεβλήθη τω Αναθέματι, παραδοθείς τω Σατανά…») με τίτλο «Ο Εξωστρακισμός του ασεβούς Χριστοδούλου του Μονοφθάλμου του εξ Ακαρνανίας : ήτοι το κατά της ασεβείας αυτού εξενεχθέν, και εν πάσαις ταις των Ορθοδόξων Εκκλησίαις αναγνωσθέν Φρικτόν Συνοδικόν». Στο βιβλίο αυτό του Γοβδελά, δημοσιεύθηκε αυτούσιο το κείμενο του αφορισμού, ένα σημείο του οποίου αποτελεί όχι μόνον αμεσότατη ομολογία των θεοκρατών ότι ασκήθηκε βία στους Έλληνες για να εγκαταλείψουν την Εθνική Θρησκεία τους, αλλά και ντοκουμέντο ογκώδους άγνοιας αυτών των καθυστερημένων μονοθεϊστών για την φύση της τελευταίας: «…τους νηπίους εκείνους παλαιούς (σημ. τους Έλληνες σοφούς) κατ΄αυτόν τον νήπιον, και με αυτών τας δόξας ως υπό προσωπείον και μορμολύκιον νεωτέρων σοφών να κομπάζη και εναμβρύνεται. Και επί πάσι το προσωπείον εκείνο οπού δεν έσχιζον ούτως ευκόλως οι παλαιοί εκείνοι ειδωλολάτραι δια να θεοποιούν άλλα από εκείνα οπού παρέλαβον αλληλοδιαδόχως τα πάτρια ούτε με ποινάς, ούτε με απειλάς και φόβους, καν γελοιότατα ήσαν τα θεοποιούμενα υπ' αυτών, ως φερ' ειπείν οι Τρωαδίται εθεοποίουν την Αδράστειαν και τον Έκτορα, οι Λακεδαιμόνιοι τον Αγαμέμνονα, οι Αθηναίοι τον Ποσειδώνα, και οι Αιγύπτιοι τους Αιλούρους και Κροκοδείλους και όφεις και Ασπίδας και κύνας, ως θεούς ενόμιζον και εσέβοντο. Αυτός ο πάντων αναιδέστατος έσχισε χωρίς τινα δυσκολίαν αυτό τούτο το προσωπείον, και χωρίς καμμίαν ποινήν, ή φόβον, ή απειλήν αρνησάμενος τα παρά πάντων των ορθοδόξων μέχρις αίματος φυλαττόμενα πατροπαράδοτα ημών δόγματα...» Βλάσης Γ. Ρασσιάς, 2013 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Δ. Γοβδελάς, «Ο Εξωστρακισμός του ασεβούς Χριστοδούλου του Μονοφθάλμου του εξ Ακαρνανίας…», Βούδα, 1800 Κ. Θ. Δημαράς, «Νεοελληνικός Διαφωτισμός», Αθήνα, 1977 Π. Κονδύλης, «Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός», Αθήνα 1998 Κ. Ν. Σάθας, «Νεοελληνική Φιλολογία», Αθήνα 1868 ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΕ: ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΓΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΨΥΧΕΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΣ ΓΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΨΥΧΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ "ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΟΛΗ" ΚΕΙΜΕΝΑ, ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ, ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ "ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΟΛΗ" (1980 - 1993)
|
