Παναγής Λεκατσάς

(Ιθάκη, 1911 – Αθήνα, 5 Σεπτεμβρίου 1970)

Πολυγραφότατος Έλληνας φιλόλογος και εθνολόγος.

Γεννήθηκε στο χωριό Καλύβια της επαρχίας Σταυρού Ιθάκης, υιός των φτωχών και πολύτεκνων Γεωργίου και Μαριγώς Λεκατσά. Έδειξε από αρκετά νωρίς ενδιαφέρον για τα γράμματα, ιδίως δε για την αρχαία Ελληνική και Ρωμαϊκή Ιστορία, στην μελέτη των οποίων τον ενθάρρυναν τόσο η μητέρα του όσο και ο θείος του Γεράσιμος Λεκατσάς. Σε ηλικία 9 ετών (το 1920) έφυγε για την Αυστραλία, όπου έζησε με μετανάστες συγγενείς του και δύο χρόνια αργότερα επέστρεψε στην Ελλάδα και γράφτηκε στο Γυμνάσιο Λευκάδος. Τελείωσε την μέση εκπαίδευση στο Γυμνάσιο της Κέρκυρας και εν συνεχεία σπούδασε στην Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου έφθασε μέχρι τις πτυχιακές εξετάσεις αλλά δεν πήρε τελικά ποτέ του το πτυχίο. ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ ΕΡΓΟ: Κυκλοφόρησε το πρώτο βιβλίο του «Συμβολή στην διαλεκτική Ιστορία της Φιλοσοφίας» το 1933 και την πρώτη και μοναδική του ποιητική συλλογή «Απολλώνια» το 1935. Το 1936 και 1938 ξεκίνησε αντίστοιχα συνεργασίες με τα περιοδικά «Νέα Εστία» και «Νεοελληνικά Γράμματα» τις οποίες συνέχισε αντίστοιχα μέχρι το 1943 και το 1940, απέδωσε το 1938 στην νέα ελληνική τα έργα του Ησιόδου (εκδόσεις «Πάπυρος»), ενώ το 1939 νυμφεύθηκε την πιανίστα Δήμητρα Δημητριάδη, από την οποία πήρε διαζύγιο το 1947.

Στην διάρκεια της γερμανικής κατοχής και του εμφυλίου, προσχώρησε στην Αριστερά και αγωνίστηκε μέσα από τις τάξεις της, συγγράφοντας στην εφημερίδα του Ε.Α.Μ. «Ελεύθερη Ελλάδα», τον «Ρίζο της Δευτέρας» και την «Μάχη», δράση που του κόστισε μια σειρά από διώξεις, ακόμα και φυλάκιση, από την επικρατήσασα «εθνικόφρονα» Δεξιά, ωστόσο δεν ανέστειλε την δημιουργική του πορεία και από το 1949 έως το 1950 δημοσίευσε εργασίες του στο δεκαπενθήμερο κομμουνιστικό περιοδικό «Ανταίος», που είχε πρωτοκυκλοφορήσει στις 20 Μαϊου 1945 με αρχισυντάκτη τον οικονομολόγο και νομικό Δημήτρη Μπάτση (ο οποίος τουφεκίστηκε στις 30 Μαρτίου 1952 μαζί με τον Νίκο Μπελογιάννη) και διευθυντή έως τον Ιούλιο του 1947 τον καθηγητή φιλοσοφίας Χαράλαμπο Θεοδωρίδη, μετέπειτα συγγραφέα του γνωστού έργου «Επίκουρος. Η αληθινή όψη του Αρχαίου Κόσμου».

Tο 1948 συνέγραψε το ιστορικό δοκίμιο «Οι Πόλεμοι των Δούλων», του οποίου η καθυστέρηση της πρώτης έκδοσης («Εκδοτικόν Ινστιτούτον Αθηνών», 1957) επέτρεψε στον συγγραφέα να χρησιμοποιήσει πρόσθετη, νεότερη βιβλιογραφία. Το 1954 προκάλεσε αίσθηση με την πολεμική του («Τραγωδία ή Κωμωδία;») ενάντια στο βιβλίο «Η αρχαία Τραγωδία και Κωμωδία. Ποιες είναι οι κοινωνικές ρίζες του αρχαίου Θεάτρου», του γνωστού ιστορικού του Κ.Κ.Ε. Γιάννη Κορδάτου, ο οποίος ανταπάντησε με το 32σέλιδο «Ο κ. Παναγής Λεκατσάς χωρίς προσωπείο», κατηγορώντας τον Λεκατσά για «εγωπάθεια και υπερφίαλη προσωπικότητα», «παποσύνη της αρχαιογνωσίας», «λεξιθηρία και λεξιμαγεία που του δίνουν όχι μόνον τον τίτλο του φορμαλιστή αλλά και του σουρρεαλιστή», καθώς και για «καμουφλαρισμένο μυστικισμό και ιδεαλισμό της χειρότερης μάρκας». «Το βιβλίο που μας έλαχε ο θλιβερός κλήρος να κρίνουμε, μπορούμε, με τις αποδείξεις που φέρνουμε, να το χαρακτηρίσουμε σαν ψευτομαρξιστική πλαστογραφία της Ιστορίας του αρχαίου Θεάτρου… Τα λάθη πραγματικά του βιβλίου ανεβαίνουν μ’ ένα πρόχειρο μέτρημα στις 6.500 περίπου» τόνιζε από την άλλη ο Λεκατσάς (σελ. 26 και 32), που βεβαίως στο πρόσωπο του Κορδάτου επιχειρούσε να κτυπήσει τον σοβιετο-σταλινικό Μαρξισμό.

Ο τελευταίος και οι τακτικές συκοφαντικές και βρώμικες ρητορικές του, όποτε κρίθηκε σκόπιμο να «κατεδαφιστεί» η προσωπικότητα των όποιων «αντιπάλων» του, αναδύονται σε όλη σχεδόν την «ανταπάντηση» του Κορδάτου, τον οποίο, σημειωτέον, ο Λεκατσάς θεωρούσε έως τότε «φίλο και διδάσκαλο» και του έστελνε πάντα τα βιβλία του με ιδιόχειρες αφιερώσεις: «Μεταχειρίζεται πάντα υβριστικές φράσεις που δείχνουν πως είναι εγωπαθής και υπερφίαλος… έχει πάρει ο νους του αέρα… φαντάζεται τον εαυτό του ως πνευματικό δικτάτορα… προβάλλει τον εαυτό του ως αλάθητο Πάπα της αρχαιογνωσίας… ειρωνεύεται και περιφρονεί τον Πλεχάνωφ, και σε συζητήσεις δεν διστάζει να τον αποκαλεί και ξυλοσχίστη. Και όμως κάποιος Λένιν στα 1921 είχε διαφορετική γνώμη για το ρώσο σοφό… Στα τελευταία τούτα χρόνια ο Λεκατσάς ζη απομονωμένος από την πραγματική ζωή... κάποια ψυχική αναταραχή τον βασανίζει… δεν ζη παρά μέσα στην πνιγηρή ατμόσφαιρα της εγωπάθειάς του... παίζει το ρόλο του Δον Κιχώτη και βάλλει κατ’ ανεμόμυλων… ένας αρνητής που χτίζει κάστρα στον αέρα και με το κόσκινο τραβά νερό… είναι ο Περικλής Γιαννόπουλος της εποχής μας…  έχουν ήδη καταπιαστεί μ’ αυτόν οι ψυχίατροι. Ήταν καιρός… έχω και άλλα στοιχεία και πολλά γραφτά στο αρχείο μου που είναι συντριπτικά για το Λεκατσά. Δεν τα έφερα στο φως της δημοσιότητας, γιατί απλώς δεν θέλησα να κατέβω στο επίπεδο το δικό του».

Την δεκαετία του 1960 αύξησε την ένταση της πνευματικής παραγωγής του, συνεργάστηκε με το «Θέατρο» (1961 - 1966) και συμμετείχε στην συγγραφή του «Λεξικού Κοινωνικών Επιστημών» (1958), της «Μεγάλης Εγκυκλοπαίδειας Πάπυρος – Λαρούς (1963) και της «Νεοελληνικής Εγκυκλοπαίδειας Χάρη Πάτση» (1964), ενώ από το 1961 είχε νυμφευθεί την συγγραφέα Εύα (Ευανθία) Βλάμη, την οποία είχε γνωρίσει όταν πήρε το διαζύγιο από τον πρώτο γάμο του, το 1947. Το όλο έργο του απαρτίζεται από δοκιμιακές εθνολογικές, θεατρολογικές, κοινωνιολογικές, λαογραφικές, φιλοσοφικές και θρησκειολογικές μελέτες, καθώς και από πολλές μεταφράσεις έργων της κλασικής Ελληνικής Γραμματείας. Αγωνιζόμενος σκληρά για να εξασφαλίσει την τελειότερη βιβλιογραφία πριν από κάθε έρευνά του (αυτό που ο ίδιος περιέγραφε ως «τους σκληρούς αγώνες των βιβλιογραφικών μαχών», μετά από έναν μόχθο «που μ' άλλους όρους σπουδών δεν θα στοίχιζε ούτε τον χρόνο, ούτε τις άλλες θυσίες που στοίχισε»), γνώριζε καλά το έργο των Festugiere, Thomson, Bachofen (από το βιβλίο του οποίου «Das Mutterrecht», 1861, ο Λεκατσάς είχε έντονα επηρεαστεί), Harrison, Snell, Rohde, Frazer, και όλων των άλλων καταξιωμένων συγγραφέων των πιο πάνω γνωστικών αντικειμένων.

Το 1963 δημοσίευσε στην εφημερίδα «Ελευθερία» σειρά άρθρων με τίτλο «Η Καταγωγή της Βασιλείας», που αργότερα εκδόθηκαν σε βιβλίο με τον ίδιο τίτλο («Η Καταγωγή της Βασιλείας», εκδόσεις «Καστανιώτη», Αθήνα, 2006). Στα μέσα της δεκαετίας του 1960 άρχισε την συγγραφή του γνωστότερου έργου του «Διόνυσος. Καταγωγή και εξέλιξη της διονυσιακής θρησκείας», το οποίο εκδόθηκε από τις εκδόσεις «Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας της Σχολής Μωραΐτη» έναν χρόνο μετά τον θάνατό του, με επιμέλεια της χήρας του, η οποία είχε βάλει σκοπό της υπόλοιπης ζωής της να προβάλει σωστά το έργο του. Το 1964, σε ηλικία 53 ετών, ο Παναγής Λεκατσάς υπέστη εγκεφαλικό επεισόδιο, που ήταν αποτέλεσμα της υπερεξαντλητικής πνευματικής εργασίας του σε συνδυασμό με κατάχρηση καφέ. Ένα δεύτερο εγκεφαλικό επεισόδιο τον πήρε τελικά από την ζωή στις 5 Σεπτεμβρίου 1970.

Βλάσης Γ. Ρασσιάς, 2008


ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ:

«Συμβολή στην διαλεκτική Ιστορία της Φιλοσοφίας», Αθήνα, 1933
«Απολλώνια», Αθήνα, 1935 (ποίηση)
«Η Καταγωγή των Θεσμών, των Εθίμων και των Δοξασιών», Αθήνα, 1951
«Οι Πόλεμοι των Δούλων», Αθήνα, 1957, 2000
«Η Μητριαρχία και η σύγκρουσή της με την Ελληνική Πατριαρχία», Αθήνα, 1970, 1977, 1994, 1996
«Διόνυσος, Καταγωγή και εξέλιξη της Διονυσιακής Θρησκείας», Αθήνα, 1971, 1999
«Η Πολιτεία του Ήλιου», εκδόσεις «Καστανιώτη», Αθήνα, 1978
«Έρως. Ερμηνεία μιας μορφής της Προϊστορικής και Ορφικοδιονυσιακής Θρησκείας», Αθήνα, 1993, 2003
«Το Θείον Βρέφος», εκδόσεις «Καστανιώτης», Αθήνα, 1996
«Η Ψυχή. Η ιδέα της ψυχής και της αθανασίας της και τα έθιμα του θανάτου», εκδόσεις «Καστανιώτη», Αθήνα, 2000
«Η Καταγωγή της Βασιλείας», εκδόσεις «Καστανιώτη», Αθήνα, 2006

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Λεντάκης Αντρέας, «Παναγής Λεκατσάς: Θεμελιωτής της Εθνολογίας στην Ελλάδα», Αθήνα, 1976

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΕ: 

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΓΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΨΥΧΕΣ 

ΣΥΓΓΡΑΦΕΣ ΓΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΨΥΧΕΣ 

ΕΚΔΟΣΕΙΣ "ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΟΛΗ" 

ΚΕΙΜΕΝΑ, ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ, ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ 

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ "ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΟΛΗ" (1980 - 1993) 

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ