|
Ζαν - Λεόν Ζερόμ
(Jean - Léon Gérôme, Βεζούλ, 11 Μαϊου 1824 – Παρίσι, 10 Ιανουαρίου 1904). Γάλλος «ακαδημαϊκός», «νεοκλασικιστής» και εν συνεχεία «οριενταλιστής» ζωγράφος και γλύπτης του 19ου αιώνα.
ΠΡΟΣΧΩΡΗΣΗ ΣΤΟΝ «ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟ» Μετά από μία αποτυχία να κερδίσει το 1846 το «Βραβείο της Ρώμης» («Prix de Rome»), ζωγράφισε τον περίφημο νεοκλασικό πίνακά του «Ελληνόπαιδες στήνουν κοκορομαχία» («Jeunes Grecs faisant battre des coqs»), τον οποίο εξέθεσε την επόμενη χρονιά (1847) στην μεγάλη έκθεση «Salons» και με την βοήθεια του κριτικού τέχνης Γκωτιέ (Theophile Gautier) κέρδισε το τρίτο βραβείο. Η «Κοκορομαχία» θεωρήθηκε αντιπροσωπευτικό έργο του λεγόμενου «Νεοελληνισμού», ενός κύκλου νέων καλλιτεχνών, κυρίως μαθητών του Σαρλ Γκλερ, που αυτονομάζονταν «Οι Νεοέλληνες» και συγκεντρώνονταν τακτικά στο ιστορικό «Καφέ Λε Προκόπ» («Café Le Procope») του Μονπαρνάς. Επιτυχία γνώρισε ο Ζερόμ και την επόμενη χρονιά (1848), κερδίζοντας στην «Salons» το δεύτερο βραβείο για 4 έργα του, τρία των οποίων ήσαν χριστιανικά, αλλά το τέταρτο ήταν το «παγανιστικό» «Ανακρέων, Βάκχος και Έρως» («Anachréon, Bacchus et l’ Amour»). Την ίδια χρονιά προσχώρησε περισσότερο στο γυναικείο γυμνό, πάντα μέσα στα πλαίσια του νεοκλασικισμού με το «Ελληνικό εσωτερικό - ο γυναικωνίτης» («Intérieur grec - Scène de gynécée»). ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗ ΠΡΟΣ ΤΟΝ «ΟΡΙΕΝΤΑΛΙΣΜΟ» Το 1852 αναχώρησε για την Ρωσία, όμως λόγω του επικείμενου πολέμου κατέληξε στην Κωνσταντινούπολη, όπου ήλθε για πρώτη φορά σε επαφή με την κουλτούρα της Ανατολής. Στην «Παγκόσμια Έκθεση» του 1855 στο Παρίσι, ο Ζερόμ αναδείχθηκε ως ο κορυφαίος Γάλλος οριενταλιστής. Θέλοντας να διευρύνει τις βάσεις του οριενταλισμού του, ταξίδευσε το επόμενο έτος (1856) στην υπό οθωμανική κατοχή Αίγυπτο μαζί με τον θεατρικό συγγραφέα Εμίλ Ωζιέ (Emile Augier, 1820 – 1889), τον γλύπτη Ωγκύστ Μπαρτολντί (Auguste Bartholdi, 1834 – 1904, τον δημιουργό του αγάλματος της Ελευθερίας στο λιμάνι της Νέας Υόρκης) και άλλους καλλιτέχνες. Εκεί ο Ζερόμ ήλθε σε άμεση επαφή με το περιβάλλον και την κουλτούρα της Αιγύπτου, και διεύρυνε πολύ την οριενταλική ματιά του, η οποία έκτοτε κυριάρχησε στις δημιουργίες του. Τα πρώτα δημιουργήματά του εκτέθησαν στην «Salons» του 1857 και ακολούθησαν τα επόμενα χρόνια οι «Αρναούτες που παίζουν σκάκι» (1859), το «Αρναούτικο φρουραρχείο Καϊρου» (1861) και δεκάδες άλλα. Το 1861 επανήλθε για λίγο στα κλασικά θέματα με γυναικείο γυμνό, ζωγραφίζοντας το «Η Φρύνη μπροστά στους Αρεοπαγίτες» («Phryné devant l’ Aréopage»), το οποίο με κάποια δόση υπερβολής η Πίτμαν (Dianne W. Pitman) χαρακτήρισε «σχεδόν πορνογραφικό», όμως η μετακίνησή του προς την ανατολίτικη θεματολογία συνεχίστηκε σταθερά με πλήθος τέτοιων έργων. Το 1862 ο Ζερόμ επισκέφθηκε για δεύτερη φορά την Αίγυπτο και ταξίδευσε επίσης στην Παλαιστίνη και την Συρία. Επέστρεψε στο Παρίσι μετά από οκτώ μήνες και τον Ιανουάριο του 1863, νυμφεύθηκε την νεαρή Μαρί Γκουπίλ (Marie Goupil, 1842 – 1912 με την οποία θα αποκτήσει τέσσερις θυγατέρες και έναν υιό), θυγατέρα ενός πολύ γνωστού και πλούσιου εμπόρου τέχνης και εξέθεσε στην «Salons» το προ διετίας έργο του «Ο Δεσμώτης» («Le Prisonnier»), το χαμένο «Οι Έλληνες κωμικοί» και το «Τούρκος χασάπης στην Ιερουσαλήμ» («Boucher turc à Jérusalem»). Την επόμενη χρονιά (1864) έγινε καθηγητής στην νεοσύστατη «Σχολή Καλών Τεχνών» («École des Beaux-Arts») του Παρισιού και εξέθεσε στην «Salons» το έργο του «Η χορεύτρια κοιλιάς» («L’ Almée»), το 1865 εξελέγη μέλος του «Ινστιτούτου της Γαλλίας» («Institute de France»), ενώ αίσθηση προκάλεσε στην «Salons» του 1867 ο πίνακάς του «Σκλαβοπάζαρο» («Marché d’ esclaves»), αν και την ίδια αυτή χρονιά επέστρεψε στον Κλασικισμό με τον περίφημο πίνακα «Ο θάνατος του Καίσαρα» («Mort de César»). Το 1868 ξεκίνησε μία ακόμη περιπετειώδη περιοδεία στην Οθωμανική Αυτοκρατορία μαζί με τον φίλο του συγγραφέα Εντμόν Αμπού (Edmond About, 1828 - 1885), μένοντας τον περισσότερο από τον χρόνο τους στην Παλαιστίνη, όπου και ο Ζερόμ ζωγράφησε τον πίνακα «Γολγοθάς» που εκτέθηκε στην «Salons» του ίδιου έτους. Το 1872 επανήλθε στην ρωμαϊκή αρχαιότητα με τον φημισμένο πίνακά του «Γυρισμένος αντίχειρας» («Pollice Verso»), που απεικόνιζε μια αρένα μονομαχιών, αγοράστηκε από το μεγιστάνα Αλεξάντερ Τέρνεϋ Στιούαρτ (Alexander Turney Stewart, 1803-1870) και σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο Τέχνης του Φοίνιξ της Αριζόνας. Ο πίνακας αυτός εγκαινίασε ένα ιστορικό λάθος, την εικόνα του Ρωμαίου αυτοκράτορα ή τοπικού κυβερνήτη που επιτρέπει τον θάνατο του νικημένου μονομάχου στρέφοντας τον αντίχειρα προς το έδαφος, ενώ στην πραγματικότητα η χειρονομία γινόταν με τον αντίχειρα ψηλά, η δε έκφραση της επιείκιας γινόταν με τον αντίχειρα μέσα στην κλειστή γροθιά («η καλή θέληση φαίνεται απ’ τον αντίχειρα κρατημένο μέσα», «pollice compresso favor iudicabatur»).  ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΓΥΜΝΟ
To 1869 o Ζερόμ επισκέφθηκε ξανά την Αίγυπτο (κυρίως την Αλεξάνδρεια και το Κάϊρο) και ακολούθησαν άλλα ταξίδια του στην κυρίως Τουρκία το 1871, την Αλγερία το 1873 και την Τουρκία και Παλαιστίνη το 1879 – 1880. Ελκόμενος ολοένα περισσότερο από τον αισθησιασμό και την υποτακτικότητα των γυναικών της Ανατολής, άρχισε από την δεκαετία του 1870 να αναδεικνύει το γυνακείο γυμνό στα περισσότερα από τα ανατολίτικα θέματά του, πράγμα που συνέχισε σταθερά μέχρι και τα τέλη του αιώνα, με χαρακτηριστικότερα δείγματα τα «Μαυριτανικό Λουτρό» («Bain turc ou Bain Maure», 1872), «Σκλαβοπάζαρο στο Κάϊρο» («Vente d’ esclaves au Caire», 1871), «Σκλάβα για πούλημα» («Esclave à vendre», 1873), «Πισίνα στο χαρέμι» («Une piscine dans le harem», 1876), «Η γητεύτρα φιδιών» («Charmeur de serpent», 1879 - 1880), «H μεγάλη πισίνα της Προύσσας» («Grande piscine de Brousse», 1885), «Η αυλή του σεραγιού» («Le terrasse de l’ seraglio», 1886), «Λουόμενες στο Χαρέμι» («Le Bain Harem», 1889), «Τουρκάλα στο λουρό» («Femme Turque Au Bain», 1889), «Το ατμόλουτρο, ή η γυναίκα που πλένει τα πόδια της» («Le Bain de Vapeur», 1889), «Βηθσεβά» («Bethsabée», 1889), «Γυναικείο Γυμνό» («Femme nue», 1889), «Το άναμμα του ναργιλέ» («Allumer la pipe», 1895), «Γυναίκες στο μπάνιο» («Femmes au Bain», 1898), «Τα λουτρά του χαρεμιού» («Les Baigneuses du Harem», 1901) κ. ά. Το γυναικείο γυμνό ανέδειξε επίσης και στα κλασικά του θέματα που επανέφερε την δεκαετία του 1890 («Πυγμαλίων και Γαλάτεια», «Η γέννηση της Αφροδίτης», η τριλογία της «Αλήθειας», κ.ά.).  «Τανάγρα» ΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟ ΓΛΥΠΤΟ Με τους μπρούτζινους «Μονομάχους» του και τον μαρμάρινο «Ανακρέοντά» του, ο Ζερόμ στράφηκε το 1878 και προς την γλυπτική και παράλληλα έβαλε το διακοσμημένο με ανατολίτικα χαλιά και αντικείμενα εργαστήριό του στην boulevard de Clichy μέσα σε κάποιους «αυτοαναπαραστατικούς» πίνακές του όπως «Το τέλος του καθίσματος» («La fin de l assis»), «Εργασία σε μάρμαρο» («Travail du marbre»), κ.ά. Τα περισσότερα από τα γλυπτά του ανέδειξαν και αυτά με τον κλασικό ρεαλισμό το γυναικείο σώμα, και ομορφότερα θεωρούνται τα «Ομφάλη», «Βακχίδα και Έρωτας», «Κόρινθος», «Πυγμαλίων και Γαλάτεια», «Χορεύτρια με τρεις μάσκες» και «Τανάγρα», με κορυφαίο όλων το τελευταίο, ένα φυσικού μεγέθους μαρμάρινο άγαλμα της βοιωτικής πόλης που στα τέλη της δεκαετίας του 1870 έβγαζε από τα χώματά της με την βοήθεια της αρχαιολογικής σκαπάνης εκατοντάδες πήλινα αγαλματίδια. Μεγάλο ενδιαφέρον προκάλεσε και η «Ομφάλη», στην οποία ο Ζερόμ απεικόνισε το κορμί της βασίλισσας της Λυδίας ως θηλυκή εκδοχή του δούλου της Ηρακλέους. Η γαλλική κυβέρνηση εκδήλωσε ενδιαφέρον να αγοράσει το γλυπτό, αλλά ο Ζερόμ αρνήθηκε να το πουλήσει.
Μετά τον θάνατό του ακολούθησε μία παράξενη όσο και εντυπωσιακή σε μέγεθος απόπειρα εξαφάνισης της μνήμης του από την ιστορία της γαλλικής τέχνης, στα πλαίσια της απηνούς καταδίωξης του ρεαλισμού και κλασικισμού από τους μοντερνιστές του 20ου αιώνα, θύματα της οποίας υπήρξαν βεβαίως και άλλοι «ακαδημικοί» ζωγράφοι που ασχολήθηκαν με την «παγανιστική» αρχαιότητα και το γυναικείο γυμνό, όπως ο Άλμα Ταντέμα (Lourens Alma Tadema, 1836 - 1912), ο Ουϊλιάμ - Αντόλφ Μπουγκερώ (William - Adolphe Bouguereau, 1825 – 1905), ο Αλεξάντρ Καμπανέλ (Alexandre Cabanel, 1823 - 1889), κ.ά. Ο Ζερόμ, όπως και οι άλλοι «ακαδημικοί» άλλωστε, επανανακαλύφθηκε παρ’ όλα αυτά στα τέλη του αιώνα από τους τεχνόφιλους, κυρίως της άλλης πλευράς του Ατλαντικού. Βλάσης Γ. Ρασσιάς, 2015 ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΕΡΑ ΕΡΓΑ «Ελληνόπαιδες στήνουν κοκορομαχία» («Jeunes Grecs faisant battre des coqs»), σήμερα στο Μουσείο ντ’ Ορσαί (1847) «Ανακρέων, Βάκχος και Έρως» («Anachréon, Bacchus et l’ Amour»), σήμερα στο Μουσείο των Αυγουστίνων της Τουλούζης (1848) «Ελληνικό εσωτερικό - ο γυναικωνίτης» («Intérieur grec - Scène de gynécée»), σήμερα στο Μουσείο ντ’ Ορσαί (1848) «Πορτραίτο γυναίκας» («Portrait de femme»), σήμερα στο Ινστιτούτο Τέχνης του Σικάγου (1851) «Ο Βασιλιάς Κανδαύλης» («Le roi Candaule»), σήμερα στο Μουσείο Τέχνης του Πόντσε, Πουέρτο Ρίκο (1859) «Χαίρε Καίσαρ, οι μελλοθάνατοι σε χαιρετούν» («Ave caesar, morituri te salutant»), σήμερα στην Πινακοθήκη του Πανεπιστημίου Γαίηλ του Κονέκτικατ (1859) «Διογένης» («Diogène»), σήμερα στο Μουσείο Τέχνης Ουώλτερς της Βαλτιμόρης (1860) «Η Φρύνη μπροστά στους Αρεοπαγίτες» («Phryné devant l’ Aréopage»), σήμερα στο Μέγαρο Τέχνης (Kunsthalle) του Αμβούργου (1861) «Ο Σωκράτης συναντά τον Αλκιβιάδη στο σπίτι της Ασπασίας» («Socrate venant chercher Alcibiade chez Aspasie»), σήμερα στην Συλλογή Terence Garnett του Σαν Ματέο της Καλιφόρνιας (1861) «Παιδί με μάσκα» («Enfant avec un masque»), σήμερα στην Συλλογή Terence Garnett του Σαν Ματέο της Καλιφόρνιας (1861) «Ο Δεσμώτης» («Le Prisonnier»), σήμερα στο Μουσείο Καλών Τεχνών της Νάντης (1861) «Τούρκος χασάπης στην Ιερουσαλήμ» («Boucher turc à Jérusalem»), σήμερα σε ιδιωτική συλλογή (1862) «Η χορεύτρια κοιλιάς» («L’ Almée»), σήμερα στο Ινστιτούτο Τέχνης του Νταίητον (1863) «Σκλαβοπάζαρο» («Marché d’ esclaves»), σήμερα στο Ινστιτούτο Τέχνης Κλαρκ του Ουϊλιαμσταουν της Μασαχουσέτης (1866) «Ο θάνατος του Καίσαρα» («Mort de César»), σήμερα στο Μουσείο Τέχνης Ουώλτερς της Βαλτιμόρης (1867) «Ο Βοναπάρτης μπροστά στην Σφίγγα» («Bonaparte devant le Sphinx»), σήμερα στο Κάστρο Χηρστ του Σαν Σιμεόν της Καλιφόρνιας (1868) «Ο στρατηγός Βοναπάρτης στο Κάϊρο» («Le général Bonaparte au Caire»), σήμερα στο Μουσείο Τέχνης του Πανεπιστήμιου Πρίνσετον (1868) «Η βόλτα του χαρεμιού» («Promenade du harem»), σήμερα στο Μουσείο Τέχνης Κράϊσλερ (1869) «Μαύρος βασιβουζούκος» («Bachi-bouzouk nègre»), σήμερα στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης (1869) «Σκλαβοπάζαρο στο Κάϊρο» («Vente d’ esclaves au Caire»), σήμερα στο Μουσείο Τέχνης του Σινσινάτι του Οχάϊο (1871) «Γυρισμένος αντίχειρας» («Pollice Verso»), σήμερα στο Μουσείο Τέχνης του Φοίνιξ της Αριζόνας (1872) «Μαυριτανικό Λουτρό» («Bain turc ou Bain Maure»), σήμερα στο Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστώνης (1872) «Σκλάβα για πούλημα» («Esclave à vendre»), σήμερα στο Μουσείο «Λα Πισίν» του Roubaix (1873) «Μάρκος Μπότσαρης» («Markos Botsaris», σήμερα σε ιδιωτική συλλογή (1874) «Πισίνα στο χαρέμι» («Une piscine dans le harem»), σήμερα στο Μουσείο Ερμιτάζ (1876) «Οι μονομάχοι» («Les Gladiateurs»), γλυπτό, σήμερα στο Μουσείο ντ’ Ορσαί του Παρισιού (1878) «Η γητεύτρα φιδιών» («Charmeur de serpent»), σήμερα στο Ινστιτούτο Τέχνης Κλαρκ του Ουϊλιαμσταουν της Μασαχουσέτης (1879 - 1880) «Αιχμάλωτος πολέμου στην Ρώμη» («Prisonnier de guerre à Rome, dit aussi Cave Canem»), σήμερα στο Μουσείο Ζωρζ Γκαρέ της Βεζούλ (1880) «Ανακρέων, Βάκχος και Έρως» («Anachréon, Bacchus et l’ Amour»), μπρούτζινο άγαλμα, σήμερα στο Μουσείο Ζωρζ Γκαρέ της Βεζούλ (1881) «Ο αρχηγός των Βασιβουζούκων» («Chef Bachi-Bazouk»), σήμερα σε ιδιωτική συλλογή (1881) «Η τελευταίες προσευχές των χριστιανών μαρτύρων» («Dernières prières des martyrs chrétiens»), σήμερα στο Μουσείο Τέχνης Ουώλτερς της Βαλτιμόρης (1883) «Σκλαβοπάζαρο στη Ρώμη» («Vente d' esclaves à Rome»), σήμερα στο Μουσείο Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολης (1884) «H μεγάλη πισίνα της Προύσσας» («Grande piscine de Brousse»), σήμερα σε ιδιωτική συλλογή (1885) «Επίκληση μιας ιαπωνικής θεότητας» («Implorant une divinité japonaise»), σήμερα σε ιδιωτική συλλογή (1885) «Σκλαβοπάζαρο στην Ρώμη» («Vente d'esclaves à Rome»), σήμερα στο Μουσείο Τέχνης Ουώλτερς της Βαλτιμόρης (1886) «Η αυλή του σεραγιού» («Le terrasse de l’ seraglio»), σήμερα σε ιδιωτική συλλογή (1886) «Το τέλος του καθίσματος» («La fin de l assis»), ιδιωτική συλλογή (1886) «Ομφάλη» («Omphale »), γλυπτό, σήμερα στο Μουσείο Ζωρζ Γκαρέ της Βεζούλ (1887) «Γυναικείο Γυμνό» («Femme nue»), σήμερα στο Μουσείο του Évreux (1889) «Βηθσεβά» («Bethsabée»), σήμερα σε ιδιωτική συλλογή (1889) «Περιστρεφόμενοι δερβίσιδες» («Derviches tourneurs»), σήμερα σε ιδιωτική συλλογή (1889) «Λουόμενες στο Χαρέμι» («Le Bain Harem»), σήμερα σε ιδιωτική συλλογή (1889) «Τουρκάλα στο λουρό» («Femme Turque Au Bain»), σήμερα σε ιδιωτική συλλογή (1889) «Το ατμόλουτρο, ή η γυναίκα που πλένει τα πόδια της» («Le Bain de Vapeur»), σήμερα σε ιδιωτική συλλογή (1889) «Πυγμαλίων και Γαλάτεια» («Pygmalion et Galatée»), σήμερα στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης (1890) «Η γέννηση της Αφροδίτης» («La Naissance de Vénus»), σήμερα σε ιδιωτική συλλογή (1890) «Τανάγρα» («Tanagra»), γλυπτό, σήμερα στο Μουσείο ντ’ Ορσαί του Παρισιού (1890) «Μπελόνα» («Bellona»), γλυπτό (1892) «Το άναμμα του ναργιλέ» («Allumer la pipe»), σήμερα σε ιδιωτική συλλογή (1895) «Η Λήδα και ο κύκνος» («Léda et le Cygne»), σήμερα σε ιδιωτική συλλογή (1895) «Εργαστήρι στην Τανάγρα» («Atelier de Tanagra»), σήμερα στην Πινακοθήκη Τέχνης του Τορόντο (1893) «Εργασία σε μάρμαρο» («Travail du marbre»), σήμερα στο Μουσείο Τέχνης Dahesh της Νέας Υόρκης (1895) «Η Αλήθεια στο πηγάδι» («La Vérité au fond du puits») 1894 «Η Αλήθεια νεκρή στο πηγάδι» («La Vérité morte au fond du puits»), σήμερα στο Μουσείο Καλών Τεχνών της Λυών (1895) «Η Αλήθεια βγαίνει από το πηγάδι για να ντροπιάσει την ανθρωπότητα» («La Vérité sortant du puits armée de son martinet pour châtier l’ humanité»), σήμερα στο Μουσείο Anne-de-Beaujeu (1896) «Βακχίδα και Έρωτας» («Bacchante et l’ Amour»), γλυπτό, σήμερα σε ιδιωτική συλλογή (1897) «Γυναίκες στο μπάνιο» («Femmes au Bain»), σήμερα σε ιδιωτική συλλογή (1898) «Τα λουτρά του χαρεμιού» («Les Baigneuses du Harem»), σήμερα σε ιδιωτική συλλογή (1901) «Πολύφημος» («Polyphemus»), σήμερα σε ιδιωτική συλλογή (1902) «Χορεύτρια με τρεις μάσκες» («La danseuse aux trois masques»), γλυπτό, σήμερα στο Μουσείο Καλών Τεχνών της Καέν (1902) «Κόρινθος» («Corinthe»), γλυπτό, σήμερα στο Μουσείο ντ’ Ορσαί του Παρισιού (1903) «Η οδαλίσκη» («L’ odalisque»), σήμερα στο Μουσείο Τέχνης Άπλετον της Φλόριντα (1903) ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Gerlad M. Ackerman, «Jean - Léon Gérôme. His life, his work 1824 - 1904 », New York, 1997 Roger Benjamin, «Orientalist Aesthetics: Art, Colonialism, and French North Africa, 1880-1930», Berkeley, 2003 Albert Boime, «The Academy and French Painting in the Nineteenth Century», New Haven, 1986 James Harding, «Les peintres pompiers», Paris, 1980 Dianne W. Pitman, «Bazille: Purity, Pose, and Painting in the 1860s», University Park, Pennsylvania, 1998 ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΕ: ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΓΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΨΥΧΕΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΣ ΓΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΨΥΧΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ "ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΟΛΗ" ΚΕΙΜΕΝΑ, ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ, ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ "ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΟΛΗ" (1980 - 1993)
|
