Ο πανσές, έμβλημα των σύγχρονων "Ελευθεροφρόνων"

ΚΥΡΙΕΣ ΑΡΧΕΣ Οι «Ελευθερόφρονες» και το συγκροτημένο ρεύμα τους («Libre - Penseur», «Freethought»), ορίζουν ως κεντρική φιλοσοφική τους αρχή το ότι οι ανθρώπινες πεποιθήσεις πρέπει να διαμορφώνονται με βάση την επιστημονική γνώση και τους νόμους της Λογικής και όχι μέσω της επιβολής από την εξουσία και την εκάστοτε κυρίαρχη άποψη, ή μέσω της συναισθηματικής έντεχνης διέγερσης. Κατά τον σύγχρονο ορισμό που δίνει η οργάνωση «Freedom From Religion Foundation», «Ελευθερόφρων» («Freidenker» στα Γερμανικά και «Libiri Penser» στα Γαλλικά) είναι όποιος διαμορφώνει τις απόψεις του για την ζωή και την Θρησκεία με βάση την Λογική και ανεξάρτητα από παραδόσεις, αυθεντίες ή κατεστημένες αντιλήψεις. Οι «Ελευθερόφρονες», που τονίζουν ότι η κατανόηση του Κόσμου επιτυγχάνεται μόνο μέσα από την συστηματική

παρατήρηση της Φύσης, θεωρούν ότι δεν νομιμοποιείται καμμία απολύτως απόρριψη ιδεών, όπως και κανένας ενστερνισμός τους, εάν δεν έχει προηγηθεί διεξοδική εξέτασή τους υπό το αυστηρό πρίσμα της γνώσης και της λογικότητας. Οι πεποιθήσεις πρέπει να στηρίζονται αποκλειστικά σε ιστορικά γεγονότα, σε σαφείς αποδείξεις και σε καλή κρίση, και να τολμούν επίσης να σταθούν αποφασιστικά, όποτε απαιτείται, αντιμέτωπες με τις προκαταλήψεις, τις ανιστορικότητες, την ανοησία, την δεισιδαιμονία, την λεγόμενη «λαϊκή κουλτούρα», τους «αστικούς μύθους» και την προπαγάνδα των κρατούντων: «πάρα πολλοί άνθρωποι νομίζουν ότι σκέφτονται, ενώ απλώς κάνουν αναδιάταξη των προκαταλήψεών τους», τόνισε ο ελευθερόφρων Αμερικανός ψυχολόγος και φιλόσοφος Ουϊλιαμ Τζαίημς (William James, 1842 - 1910).

ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Αν και οι πρώτες θέσεις της «Ελεύθερης Σκέψης» κατατέθηκαν το 1697 από τον δουβλινέζο στοχαστή Ουϊλλιαμ Μολυνώ (William Molyneux, 1656 – 1698) στην γνωστή επιστολή του προς τον Τζων Λοκ, η συστηματικοποίησή τους ήλθε το 1713 από τον Άγγλο υλιστή / ντεϊστή στοχαστή Άντονυ Κόλλινς (Anthony Collins, 1676 - 1729) στην «Διατριβή για την Ελεύθερη Σκέψη» («Discourse of Free-Thinking»). Ακολούθησε το 1765 η ένταξη στην «Εγκυκλοπαίδεια» των Ντιντερό και Βολταίρου του εντονότατα αθεϊστικού κειμένου «Libre - Penseur» («Ελεύθερη Σκέψη»), το οποίο χάρισε στις επόμενες δεκαετίας πανευρωπαϊκή διάδοση στους «Ελευθερόφρονες».

Το κίνημα της «Ελεύθερης Σκέψης» στην Γαλλία, το οποίο έως τότε ήταν ενσωματωμένο στις διεκδικήσεις των Ιακωβίνων και των διαδόχων τους επαναστατών Σοσιαλιστών, επισημοποιήθηκε κατά την επανάσταση του 1848 με την ίδρυση τον Μάρτιο της «Εταιρείας Ελευθεροφρόνων» («La Société des libres penseurs») και της «Δημοκρατικής Εταιρείας των Ελευθεροφρόνων» («Société Démocratique des libres-penseurs») και την επόμενη χρονιά της «Ένωσης Ελευθεροφρόνων» («L’ Association de libres-penseurs»), ωστόσο το τέλος της βραχύβιας «Δεύτερης Δημοκρατίας» και η επικράτηση της μοναρχίας και της θεοκρατίας σε όλη την δεκαετία του 1850 περιόρισαν το κίνημα αποκλειστικά στους κύκλους των δημοκρατών πολιτικών εξορίστων στις διάφορες χώρες όπου είχαν καταφύγει.

Ο Άντονυ Κόλλινς

Ο Λουδοβίκος Μπούχνερ

Αριστείδης Λαπεϋρέ

Η πρώτη αναγνωριστική επανεμφάνιση έγινε με το εβδομαδιαίο περιοδικό «Η Ελεύθερη Σκέψη του 19ου αιώνα» («Le Libre-Penseur du XIXème siècle», 1860 - 1862). Ακολούθησε η ταραχώδης εναρκτήρια διάλεξη του Ερνέστου Ρενάν (Ernest Renan, 1823 - 1892) στο «College de France» στις 21 Φεβρουαρίου 1862, όπου το θέμα της διάλεξης, η ορθολογιστική αμφισβήτηση της «θεότητας» του Χριστού, προκάλεσε όχι μόνο τις υστερικές κραυγές δεκάδων εγκάθετων, αλλά και την οριστική παύση του Ρενάν από την θέση του. Το γεγονός έκανε ακόμα πιο αποφασισμένους τους Γάλλους ελευθερόφρονες, που σε λίγο απάντησαν στο Παρίσι με μία σειρά από νέα έντυπα της «Ελεύθερης Σκέψης», όπως το «Αριστερή Όχθη» («La Rive Gauche», 1864 – 1866, το οποίο εξέδιδε ο φοιτητής Charles Longuet), το αντι-κληρικαλιστικό «Ελεύθερη Σκέψη» («La Libre Pensee», 1866 – 1867, το οποίο εξέδιδε κάθε εβδομάδα ο νεαρός τότε μπλανκιστής Εμιλ Έντ, Émile Désiré François Eudes, 1843 – 1888) μαζί με τον επίσης μπλανκιστή Henri Place (ή «Henri Verlet») , το «Νέα Σκέψη» («La Pensee Nouvelle», 1868 - 1869), κ.ά., τα οποία βεβαίως γνώρισαν ισάξιους διαδόχους σε όλη την διάρκεια του 19ου αιώνα.

Στην Γερμανία η «Ελεύθερη Σκέψη» ρίζωσε με την επίδραση του πρώην ρωμαιοκαθολικού ιερωμένου Ιωάννη Ρόνγκε (Johannes Ronge, 1813 - 1887) και του ελευθεροτέκτονα πολιτικού Ρομπέρτου Μπλουμ (Robert Blum, 1807 - 1848), στα μέσα της δεκαετίας του 1844 και ενισχύθηκε το 1858 με την ίδρυση της ένωσης «Ελευθεροφρόνων» «Bund Freireligiöser Gemeinden Deutschlands», η οποία υπάρχει έως και σήμερα. Ακολούθησε το 1881 η ίδρυση στην Φρανκφούρτη της πρώτης ανοικτά αθεϊστικής οργάνωσης «Λίγκα των Γερμανών Ελευθεροφρόνων» («Deutschen Freidenkerbund») από τον φιλόσοφο και ιατρό Λουδοβίκο Μπούχνερ (Friedrich Karl Christian Ludwig Büchner, 1824 – 1899) και το 1882 στο Αμβούργο της σοσιαλδημοκρατικής «Freidenker-Gesellschaft».

Μετά τις επαναστάσεις του 1848, αρκετοί πολιτικοποιημένοι Γερμανοί μετανάστευσαν στις Ηνωμένες Πολιτείες, κυρίως στις πόλεις Comfort, Fredericksburg, New Braunfels, La Grange και Brenham του Τέξας όπου οι γενικές αντιλήψεις του τοπικού συντάγματος ήταν κοντά στις δικές τους (σήμερα λειτουργεί μάλιστα και η «Βορειοτεξανική Εκκλησία της Ελεύθερης Σκέψης», «North Texas Church of Freethought»), προκαλώντας και εκεί ευρεία διάδοση της «Ελεύθερης Σκέψης», δέχθηκαν όμως αρχικά την επίθεση των φανατικών χριστιανών, κυρίως λόγω του ότι καταδίκαζαν την δουλοκτησία και δεν επιθυμούσαν να φιλοξενούν εκκλησίες στους οικισμούς τους.

Ο Foote και ένα από τα... «προσβλητικά» σκίτσα που δημοσίευσε.

Τον Μάϊο του 1881 ιδρύθηκε και κυκλοφόρησε στην Αγγλία από τον μαχητικό ελευθερόφρονα Τζωρτζ Ουϊλιαμ Φούτε (George William Foote, 1850 - 1915) το πρώτο επίσημο όργανο της «Ελεύθερης Σκέψης» με τίτλο «Ελευθερόφρων» («Freethinker»), το οποίο κυκλοφορεί μέχρι σήμερα. Στο εκδοτικό σημείωμα του πρώτου τεύχους, ο ιδρυτής είχε γράψει: «το περιοδικό μας είναι όργανο αντιχριστιανισμού και συνεπώς οφείλει πρωτίστως να είναι σκληρό στην γλώσσα του. Θα διεξάγει ακατάπαυστο πόλεμο ενάντια στην

δεισιδαιμονία εν γένει και ενάντια στην χριστιανική δεισιδαιμονία ειδικότερα. Θα δώσει τον καλύτερο εαυτό του στην χρησιμοποίηση πηγών από την Επιστήμη, την Έρευνα, την Φιλοσοφία και την Ηθική ενάντια στους ισχυρισμούς της Βίβλου περί μιας υποτιθέμενης θείας Αποκάλυψης, και δεν θα διστάσει να χρησιμοποιήσει για τον ίδιο σκοπό κάθε όπλο γελοιοποίησης και σαρκασμού που μπορεί να δανειστεί από το οπλοστάσιο της λεγόμενης Κοινής Λογικής». Έναν χρόνο μετά το πρώτο τεύχος, ο ιδρυτής και εκδότης του καταδικάστηκε σε 12 μήνες στα κάτεργα, ως ένοχος «βλασφημίας», επειδή είχε δημοσιεύσει κάποια σκίτσα για την ζωή του Χριστού που κρίθηκαν «προσβλητικά».

Ως ένα ιστορικό όργανο της «Ελεύθερης Σκέψης» θεωρείται και το αμερικανικό εβδομαδιαίο περιοδικό με τον προκλητικό τίτλο «Εωσφόρος, ο Φωτοδότης» («Lucifer, the Light-Bearer») που ιδρύθηκε στις 24 Αυγούστου 1883 στο Βάλλεϋ Φωλς (Valley Falls) του Κάνσας, ως μετεξέλιξη του τοπικού «Φιλελεύθερου» («Kansas Liberal»), από τον 53χρονο ελευθερόφρονα, αναρχικό

και φεμινιστή διανοούμενο Μόζες Χάρμαν (Moses Harman, 1830 - 1910), την θυγατέρα του Λίλιαν (Lillian Harman) και τον ομοϊδεάτη μετέπειτα σύζυγό της Έντουϊν Κοξ Ουώκερ (Edwin Cox Walker), χρονολογούσε από την θανάτωση του Τζιορντάνο Μπρούνο (1600) και προπαγάνδιζε τον αθεϊσμό, την φορολόγηση της εκκλησιαστικής περιουσίας, τα δικαιώματα των γυναικών και ιδιαίτερα την ευγονική και τον έλεγχο των γεννήσεων, για το οποίο ζήτημα το χριστιανικό και συντηρητικό αμερικανικό κράτος επιφύλαξε το έτος 1906 στον πατέρα Χάρμαν μία ακόμα από τις αρκετές φυλακίσεις του και μάλιστα σε καταναγκαστικά έργα (να σπάει αλυσοδεμένος πέτρες σε μια φυλακή του Ιλλινόϊς), παρά το γεγονός ότι ήταν 75 ετών και κάτι τέτοιο ουσιαστικά τον δολοφονούσε.

Ο ίδιος χριστιανικός συντηρητισμός είχε άλλωστε στείλει στην φυλακή «για παράνομη συμβίωση ενάντια στην δημόσια ειρήνη και αιδώ» την Λίλιαν και τον Έντουϊν τον Οκτώβριο του 1886 επειδή στις 19 Σεπτεμβρίου είχαν ανακοινώσει την μεταξύ τους σύναψη «αυτονομιστικού γάμου» («autonomistic marriage», δηλαδή δίχως την μεσολάβηση κρατικής ή θρησκευτικής αρχής) και τον Απρίλιο του επομένου έτους είχε φυλακίσει και τον πατέρα Χάρμαν μετά από ένα δημοσίευμά του υπέρ της σεξουαλικής ελευθερίας. O «Εωσφόρος» άντεξε πάντως τις εναντίον του επιθέσεις μέχρι το 1910, οπότε και εξέδωσε το τελευταίο τεύχος του.

Με τον ίδιο τίτλο, αλλά με υπότιτλο «Όργανο της Ελεύθερης Σκέψης και της Ατομιστικής Κουλτούρας» («Organe de la Pensée Libre et de Culture Individuelle») και σαφή αντι-κληρικαλιστικό προσανατολισμό, εκδόθηκε στον Μπορντώ (Bordeaux) ένα ακόμη δυναμικό περιοδικό κατά την περίοδο από 1 Μαρτίου 1929 έως 1931 και από Ιανουάριο 1934 έως 1935 από τον νέο-μαλθουσιανό, ειρηνιστή, αναρχικό και αναρχοσυνδικαλιστή Αριστείδη Λαπεϋρέ (Aristide Lapeyre, 1899 - 1974).

Βλάσης Γ. Ρασσιάς, 2009


ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Susan Jacoby, «Freethinkers. A History of American Secularism», New York, 2004
Jacqueline Lalouette, «La Libre Pensée en France, 1848 – 1940», Paris, 1997
Philip G. Nord, «The republican moment: struggles for democracy in nineteenth-century France», Cambridge, Μass., 1995
Βλάσης Γ. Ρασσιάς, «Μια... Ιστορία Αγάπης. Η Ιστορία της χριστιανικής επικρατήσεως. Τόμος Ε, έτη 1601 - 1900», Αθήνα, υπό έκδοση
Edward Royle, «Victorian Infidels. The Origins of the British Secularist Movement, 1791 - 1866»,  Manchester, 1974
David Tribe, «100 Years of Freethought», London, 1967