Λουκίλιο Βανίνι

(Lucilio Vanini, Ταουριζάνο, 1585 – Τουλούζη, 9 Φεβρουαρίου 1619).

Ιταλός διανοητής, ελευθερόφρων και πανθεϊστής θεολόγος, ιατρός και αστρολόγος, μάρτυρας της ελευθερίας της σκέψης.



ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ – ΣΠΟΥΔΕΣ

Γεννήθηκε το 1585 στο Ταουριζάνο του Λέτσε (Taurisano, Terra d' Otranto) από τον έμπορο Τζιοβάν Μπατίστα Βανίνι (Giovan Battista Vanini) και την ευγενή Μπεατρίς Ντε Νογκουέρα (Beatrice Lopez de Noguera). Εισήλθε σε ηλικία 18 ετών (το έτος 1603) στο τάγμα των Καρμελιτών ως «αδελφός Γαβριήλ», ενώ ήδη από το 1599 είχε αρχίσει να σπουδάζει στην Νάπολη φιλοσοφία, θεολογία, ιατρική και αστρονομία. Στην φιλοσοφία, διαφοροποιήθηκε πολύ γρήγορα από τον σχολαστικισμό του Χριστιανισμού.

ΑΠΟΣΤΑΣΙΟΠΟΙΗΣΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟ

Το έτος 1608 έφυγε από την Νάπολη και εγκαταστάθηκε στην υπό τους Ενετούς Πάντοβα, σπούδασε θεολογία και νομικά και επίσης γνώρισε τα γραπτά του αυθεντικού αριστοτελιστή Πιέτρο Πομπονάτσι (Pietro Pomponazzi ή Petrus Pomponatius, 1462 – 1525), που αναζητούσε μία φυσική ερμηνεία για κάθε φυσικό φαινόμενο και έθετε την ηθική τελείωση ως ύψιστο σκοπό της ζωής και τον οποίο έκτοτε ο Λουκίλιο αποκαλούσε «θεϊκό διδάσκαλό του» («magister meus, divinus praeceptor meus, nostri speculi Philosophorum princeps»).

Μετά από λίγο έκανε πιο φανερή την αποστασιοποίησή του από τον Χριστιανισμό, άρχισε να υπογράφει με αρχαίο ρωμαϊκό όνομα ως «Ιούλιος Καίσαρ Βανίνι» («Giulio Cesare Vanini») και τελικά, αναζητώντας άλλους προηγμένους διανοητές, ξεκίνησε σε ηλικία 25 ετών μια μακρά περιήγηση στην Γαλλία (έφθασε στο Παρίσι το 1610), παραδίδοντας μαθήματα προς βιοπορισμό. Παρ’ όλο που προσπαθούσε να διατηρεί τον λόγο του εντός των πλαισίων του Χριστιανισμού, οι απόψεις του, κυρίως εκείνη ότι το Σύμπαν είναι ένα ενιαίο, μοναδικό και ζωντανό ον, που κυβερνάται από φυσικούς νόμους, αποκαλύπτονταν πολύ συχνά ως «αντιχριστιανικές»

Πίσω στην Πάντοβα, σχετίστηκε επίσης με φιλο-αγγλικούς αντι-παπικούς κύκλους, με αποτέλεσμα το έτος 1612 να κινήσει τις υποψίες των εκκλησιαστικών αρχών. Πολύ σύντομα, διατάχθηκε από τον προϊστάμενο του τάγματός του Ενρίκο Σίλβιο (Enrico Silvio) να επιστρέψει άμεσα στην Νάπολη για να λογοδοτήσει. Αντί να υπακούσει, ο Βανίνι ζήτησε άσυλο στον Άγγλο πρέσβη της Βενετίας, ο οποίος τον βοήθησε να διαφύγει στην Αγγλία μέσω Ελβετίας, Γερμανίας και Κάτω Χωρών. Τον Ιούλιο του 1612, για να εξασφαλίσουν την φιλοξενία του αρχιεπίσκοπου του Καντέρμπουρυ (Canterbury) Τζωρτζ Άμποτ (George Abbot), τόσο αυτός όσο και ο Γενοβέζος σύντροφός του Γκενότσι (Bonaventure Genocchi) αποστάτησαν από τον Ρωμαιοκαθολικισμό και ασπάστηκαν τον Αγγλικανισμό.

Το 1613 ωστόσο προσπάθησε μυστικά να επανέλθει στον Ρωμαιοκαθολικισμό και κέρδισε την παπική υπόσχεση να χειροτονηθεί κανονικός ιερέας. Προσπαθώντας στις αρχές του 1614 να οργανώσει την δραπέτευση αυτού και του Γκενότσι από την Αγγλία, καταδόθηκε στον αρχιεπίσκοπο του Καντέρμπουρυ, και εκείνος διέταξε την σύλληψη και φυλάκισή τους στον Πύργο του Λονδίνου. Με την βοήθεια όμως του Ισπανού και του Ενετού πρέσβη, ο Γκενότσι δραπέτευσε τον Φεβρουάριο και ο Βανίνι τον Μάρτιο και εν συνεχεία, μέσω Φλάνδρας, έφθασαν και οι δύο στο Παρίσι.

Ο Βανίνι επέστρεψε στην Ιταλία το 1615 για να επιβεβαιώσει μπροστά στην «Ιερά Εξέταση» την επιστροφή του στον Ρωμαιοκαθολικισμό, προσπάθησε ανεπιτυχώς να διδάξει ιδιωτικά Φιλοσοφία στην Γένοβα και εν συνεχεία, όταν ο Γκενότσι συνελήφθη από την «Ιερά Εξέταση» της πόλης, έφυγε και κατέληξε ξανά στην Γαλλία και συγκεκριμένα στην Λυών, από όπου τον Ιούνιο του 1615 εξέδωσε το ενάντια στην σοφία των Εθνικών βιβλίο του «Αμφιθέατρο της Αιώνιας Πρόνοιας - θρησκευτικομαγικό, χριστιανοφυσικό και αστρολογικοκαθολικό, ενάντια στους αρχαίους φιλοσόφους, Αθεϊστές, Επικουρείους, Περιπατητικούς και Στωϊκούς» («Amphitheatrum Aeternae Providentiae - divino-magicum, christiano-physicum, necnon astrologo-catholicum adversus veteres philosophos, atheos, epicureos, peripateticos et stoicos»), στο οποίο, μέσα από 50 «θεολογικές ασκήσεις» προσπαθούσε να αποδείξει την ύπαρξη του Θεού του Χριστιανισμού και της «πρόνοιάς» του. Ήταν μία προσπάθεια να αποχαρακτηρισθεί από τα όσα τον κατηγορούσαν οι θεοκρατικοί κύκλοι, αν και δεν απέφυγε και γι’ αυτό το βιβλίο να χαρακτηρισθεί ως «αιρετικός», λόγω της πανθεϊστικής περιγραφής, που για μία ακόμη φορά έκανε για τον Θεό του Χριστιανισμού.


ΣΥΛΛΗΨΗ ΚΑΙ ΜΑΡΤΥΡΙΚΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ

Τον Σεπτέμβριο της επόμενης χρονιάς ωστόσο (1616), και αφού προηγουμένως είχε ανεπιτυχώς προσπαθήσει μέσω του παρισινού παπικού «νούντσιου» Ουμπαλντίνι να εξασφαλίσει την παύση κάθε εναντίον του δίωξης από τις αρχές της Ρώμης, εξέδωσε στο Παρίσι το δεύτερο βιβλίο του, με τίτλο «Περί των θαυμασίων μυστικών της Φύσεως, της Βασίλισσας και Θεάς των θνητών» («De Admirandis Naturae Reginae Deaeque Mortalium Arcanis»), με το οποίο παρουσίασε απροκάλυπτα τις πραγματικές του θεολογικές και φιλοσοφικές θέσεις. Επετέθηκε δίχως περιφράσεις ενάντια στις αποκαλυπτικές θρησκείες γενικότερα και στον Χριστιανισμό ειδικότερα, υποστήριξε ότι το Σύμπαν κυβερνάται μόνον από τους φυσικούς νόμους και παρουσίασε τον μονοθεϊσμό ως εφεύρημα του ιερατείου του, καθώς και τους Μωϋσή, Τζεσούα – Ιησού και Μωάμεθ ως κοινούς απατεώνες. Υιοθετήσας πολλά από τα βασικά δόγματα του αρχαίου Εθνισμού, ο Βανίνι αρνήθηκε την υποτιθέμενη δημιουργία εκ του μηδενός και (επηρεασμένος από τον Πομπονάτσι) την ατομική αθανασία της ψυχής και διακήρυξε την αϊδιότητα και αιωνιότητα του Κόσμου, μέσα στον οποίο η θεότητα είναι μία εγκόσμια πνευματική δύναμη που αέναα σχηματίζει, κυβερνά και κατευθύνει τις θνητές μορφές.

Το βιβλίο, όπως ήταν αναμενόμενο, καταγγέλθηκε ως «αιρετικό» και «αντιχριστιανικό», με αποτέλεσμα ο Βανίνι να αλλάξει ξανά πόλη, καταφεύγοντας αυτή την φορά στην Τουλούζη με το ψεύτικο όνομα «Pompeo Uciglio» και ασκώντας την ιατρική, αφού προηγουμένως για κάποιους μήνες κρύφτηκε σε ένα αββαείο της Βρετάνης με την κάλυψη του επίσκοπου Arthur d' Épinay de Saint-Luc. Τον Αύγουστο ή Νοέμβριο του 1618 όμως, συνελήφθη με την κατηγορία της «βλασφημίας, της ασέβειας και άλλων εγκλημάτων» καθώς και της «άρνησης του Θεού», κλείστηκε στις φυλακές και εκεί αποκαλύφθηκε η πραγματική ταυτότητά του. 

Μετά από μία μακρά δίκη, καταδικάστηκε τελικά από το Κοινοβούλιο της Τουλούζης σε θάνατο και εκτελέστηκε σε ηλικία 33 ετών στις 9 Φεβρουαρίου 1619 στην Πλατεία Σαλίν με φρικτό τρόπο: αφού πρώτα διαπομπεύθηκε έξω από τον μητροπολιτικό ναό του Αγίου Στεφάνου, του ξεριζώθηκε με σιδερένια τανάλια η γλώσσα, σταγγαλίστηκε δεμένος επάνω σε πάσαλο και το άψυχο σώμα του κάηκε εν συνεχεία στην πυρά και οι στάχτες του σκορπίστηκαν στους ανέμους. «Θα πεθάνω ως φιλόσοφος» είπε ο Βανίνι όταν τον ανέβασαν στο κάρο για την διαπόμπευσή του και αρνήθηκε τον «εσταυρωμένο» που του «πρόφεραν» να κρατήσει, καθώς και την «παραχώρηση» να μετανοήσει δημόσια για τα «εγκλήματά» του.


ΤΑ ΜΕΤΑ ΘΑΝΑΤΟΝ

Το 1623 - 1624 τρία βιβλία ρωμαιοκαθολικών, ένα του Ιησουϊτη Φρανσουά Γκαράς (François Garasse) και δύο του ιερέα Μαρίν Μερσέν (Marin Mersenne), προσπάθησαν να βάλουν την ετικέττα του «άθεου» στον μάρτυρα της ελεύθερης σκέψης Βανίνι, αν και το μόνο που κατάφεραν τελικά ήταν να αυξήσουν την περιέργεια του αναγνωστικού κοινού για τις ιδέες του και το πρόσωπό του. Ο Λαίμπνιτς (Gottfried Wilhelm Leibniz, 1646 - 1716) τον χαρακτήρισε «τσαρλατάνο» και «παλιάνθρωπο», ενώ ο πρώτος που τον έκρινε θετικά, ήταν ο προτεστάντης Πιερ Μπαιλ (Pierre Bayle, 1647 – 1706), που όμως τον χαιρέτισε λανθασμένα μέσα στο βιβλίο του «Αποκλίνουσες σκέψεις» («Pensées Diverses sur l' Occasion de la Comète», 1682) ως υποτιθέμενο μάρτυρα του Αθεϊσμού, και ακολούθησε η πιο σοβαρή προσέγγισή του από τον αντι-χριστιανό ντεϊστή Τσαρλς Μπλάουντ (Charles Blount, γεν. 1654) που αυτοκτόνησε το 1693, ενώ αντίθετα το 1717 στο βιβλίο του «La vie et les sentimens de Lucilio Vanini», ο ουγενότος πάστορας Ντυράν (David Durand, 1680 - 1763) τον απεκάλεσε «άθλιο υποκριτή» και «Μεγάλο Πατριάρχη των Αθεϊστών». Ωστόσο, πέραν την ιδεολογικής εκματάλλευσης που επιχείρησαν οι όποιες πλευρές, η ιστορική αλήθεια είναι ότι ο Βανίνι δεν ήταν άθεος όπως δεν ήταν και χριστιανός. O Χέγκελ, αργότερα, τον απεκάλεσε «μάρτυρα της Φιλοσοφίας».


Βλάσης Γ. Ρασσιάς, 2015



ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Didier Foucault, «Un philosophe libertin dans l’ Europe baroque: Giulio Cesare Vanini, 1585-1619», Paris, 2003
Mathias Klemm, «Giulio Cesare Vanini: un philosophe sur le bucher», Toulouse, 2006
Ernest Lenoir, «Trois Novateurs, Trois Martyrs. Vanini, Campanella, Giordano Bruno», Paris, 1939
Francesco De Paola, «Giulio Cesare Vanini da Taurisano filosofo Europeo», Brindisi, 1998







 

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΕ: 

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΓΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΨΥΧΕΣ 

ΣΥΓΓΡΑΦΕΣ ΓΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΨΥΧΕΣ 

ΕΚΔΟΣΕΙΣ "ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΟΛΗ" 

ΚΕΙΜΕΝΑ, ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ, ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ 

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ "ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΟΛΗ" (1980 - 1993) 

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ